نشانه هایی هستند که برای معرفی کالاها و محصولات صنعتی و یا خدماتی از لحاظ کیفیت و ضمانت جنس آنها مورد استفاده قرار می گیرد. این علائم ممکن است اسامی مرکب شامل نقش تصویر و کلمه بوده یا به صورت تفننی (فانتزی) مانند ادکلن عقرب یا به صورت اسم منطقه وشهر (عسل سبلان اردبیل) و بالاخره به شکل علامت و ترسیمات برچسب اتیکیت و یا آهنگ مخصوص و غیره باشد.
مدارک مورد نیاز برای اشخاص حقیقی
1- تصویر برابر اصل شده شناسنامه و کارت ملی و کدپستی 10رقمی
2- ارائه پروانه بهره برداری یا مجوز تولید یا پروانه کسب برابر اصل شده یا نامه ایی از واحد یا صنف مربوطه مبنی بر ارائه خدمات جهت اداره ثبت علائم تجاری
3- امضای وکالتنامه
4- تصویر علامت مورد نظر به ابعاد 8*8 سانتیمتر به تعداد 15 عدد و توضیح در برگی جداگانه درخصوص علامت و توصیف آن و مستند نام مورد نظر از فرهنگ لغت
5- کارت بازرگانی بنام شخص دارنده جواز (در صورتیکه علامت مورد نظر لاتین و یا غیر فارسی باشد)
مدارک مورد نیازبرای اشخاص حقوقی یا شرکتها
1- تصویر اولین روزنامه رسمی شرکت(آگهی تاسیس)
2- تصویر روزنامه رسمی آخرین تغییرات هیات مدیره شرکت (دوره آن منقضی نشده باشد.)
3- امضای وکالتنامه توسط دارندگان حق امضای مجاز اوراق بهادار و مهر شرکت
4- تصویر برابر اصل شده شناسنامه و کارت ملی و کدپستی 10رقمی
5- تصویر علامت مورد نظر به ابعاد 8*8 سانتیمتر به تعداد 15 عدد و توضیح در خصوص علامت و توصیف
6- کارت بازرگانی برابر اصل شده شناسنامه (در صورتیکه علامت مورد نظر لاتین باشد) قابل ذکر است کارت بازرگانی دقیقا باید بنام دارنده جواز ک
7- ارائه پروانه بهره برداری یا مجوز تولید یا پروانه کسب برابر اصل شده
ماده ١ قانون ثبت علائم تجارتی و اختراعات در تعریف علامت تجارتی مقرر می دارد:
(علامت تجارتی عبارت از هر قسم علامتی است اعم از نقش - تصویر - رقم - حرف - عبارت - مهر - لفاف و غیره آن که برای امتیاز و تشخیص محصول صنعتی تجارتی یا فلاحتی اختیار می شود. ممکن است یک علامت تجارتی برای تشخیص امتیاز محصول جماعتی از زارعین یا ارباب صنعت و یا محصول یک شهر و یا یک ناحیه از مملکت اختیار شود.
از ماده فوق مستفاد می شود که نوع علامت جنبه حصری ندارد بلکه با توجه به ابتکار از افراد برای شناسایی محصولات واحدهای تولیدی صنعتی یا خدماتی مانند حمل ونقل زمینی هوایی یا دریایی به صورت کلمات حروف ارقام تصاویر افراد عادی یا دانشمندان ویا به صورت آهنگ باشد.
علامت تجارتی نه تنها باید با سایر علائم تجارتی تمایز و تفاوت داشته باشد و با نوع و جنس کالا نیز ارتباط تنگاتنگ نشان دهد بلکه باید توام با ابتکار و نوآوری ترسیم و تنظیم گردد و از اسامی عام وگمراه کننده در علامت استفاده نشود مثلا کلمه (شکر) را که عام و ویژه کالا و جنس خاص است نمی توان به عنوان علامت انتخاب نمود.
اول - خصوصیات علامت تجارتی
علامت تجارتی باید جدید ابتکاری و قابل انتقال بوده و گمراه کننده نباشد.
١- جدید بودن علامت تجارتی
منظور این می باشد که علامت مورد استفاده بر روی محصول که برای ثبت ارائه می شود از حیث شکلی باید جدید بوده و سابقه ثبت واستعمال توسط دیگران را نداشته باشد. در علائم مرکب ممکن است در اجزا دو علامت مرکب از یک کلمه مشابه استفاده شده باشد و اجزای دیگر یکسان و مشابه نباشند به نحوی که جز مشترک و مشابه دو علامت میان صاحبان آنها موجبات اختلاف و دعوی را فراهم سازد.
شایان ذکر است که با توجه به جدول طبقه بندی کالا هرگاه برای نوعی کالای مشخص علامتی از طبقه ای خاص استفاده شود شخص دیگری که پس از انتخاب علامت مذکور بخواهد برای کالای خود از نوع مشابه از طبقه مزبور و از همان علامت قبلی استفاده کند با ممنوعیت استفاده و ثبت علامت مواجه خواهدشد.
٢- ابتکاری بودن علامت تجارتی
از خصوصیات دیگر علامت تجارتی ابتکاری بودن آن است یعنی علامت باید توام با طراحی و ظرایف شکلی باشد اگر علامت ساده باشد و با خود جنس اشتباه شود از محصول عرضه شده در بازار حمایت نمی کند و آثار خوب تجارتی یک علامت ابتکاری را در بر نمی گیرد . از طرفی دیگر ابتکاری بود ن علامت تجارتی ایجاب می کند اسامی عام (مانند کلمه شکر) به عنوان علامت انتخاب نشود و بالاخره اینکه به کار بردن خطوط هندسی به شکل لوزی یا دایره و نیز انتخاب ارقام که نشانگر کیفیت جنس باشد جنبه ابتکاری ندارد ولی اگر ارقام مورد استفاده با نوع کالا متمایز باشد برای استفاده به عنوان علامت خالی از اشکال خواهد بود.(مانند: عطر شماره ١١۴).
٣- عدم ایجاد اشتباه در نظر مشتری
علامت تجارتی نباید طوری ترسیم گردد که در نظر مشتری ایجاد اشتباه کرده و وی را در تشخیص و تمییز علائم تجارتی دیگر که قدری با هم مشابهت دارند دچار سردرگمی و انتخاب نادرست کند. ایجاد اشتباه در نظر مشتری گاه ممکن است با انتخاب نام منطقه ای خاص به عنوان علامت تجارتی برای کالایی مشخص که در اصل بین کالا و آن منطقه ارتباطی وجود ندارد صورت پذیرد به نحوی که مصرف کننده به تصور اینکه کالا متعلق به آن منطقه است راجع به نوع مبدا جنس دچار اشتباه شده و در انتخاب و خرید کالا گمراه گردد.
۴- قابلیت نقل و انتقال علامت تجارتی
با توجه به ماده ١٢ قانون ثبت و علائم و اختراعات که مقرر می دارد: (علامت تجارتی قابل نقل و انتقال است ولی انتقال آن در مقابل اشخاص ثالث وقتی معتبر خواهد بود که موافق مقررات این قانون به ثبت رسیده باشد) مستفاد می شود که علامت تجارتی قابل انتقال است. اما برای آن که این انتقال نسبت به اشخاص ثالث معتبر تلقی گردد. نحوه انتقال علامت از صاحب قبلی به صاحب جدید باید به ثبت برسد.
ماده ١۴ آیین نامه قانون ثبت علامت و اختراعات نیز در این مورد چنین می گوید:
(تغییرات مربوط به علامت یا طبقه کالا یا صاحب علامت همچنین مربوط به تغییرات نشانی و تابیعیت و نماینده قانونی او در ایران رسمیت نخواهد داشت مگر اینکه در ایران به ثبت رسیده باشد. ثبت این تغییرات در روی صفحه مخصوص علامت مربوط به عمل خواهد آمد ثبت تغییرات به موجب اظهارنامه رسمی به امضا صاحب علامت یا نماینده قانونی او به عمل خواهد آمد...)
شایان ذکر است که به موجب آیین نامه مذکور اظهارنامه در٣ نسخه تنظیم شده و شماره ثبت علامت در ایران نام اقامتگاه و تابعیت مالک جدید و بالاخره نام و نشانی نماینده قانونی او درایران نوشته می شود. ضمنا اداره مالکیت صنعتی همچنان که عهده دار مراحل تقاضای ثبت اولیه علامت می باشد رسیدگی و نقل و انتقال علامت تجارتی را نیز اقدام می نماید. در صورتیکه نقل وانتقال علامت تجارتی با سند عادی یا رسمی صورت گرفته باشد متقاضی باید به هنگام ثبت انتقال علامت مدارک مزبور را نیز به اظهارنامه خود ضمیمه نماید و چنانچه علامتی در خارج از کشور به ثبت رسیده و صاحب آن بخواهد علامت مزبور به ایران انتقال دهد مکلف است رونوشت مصدق ثبت علامت در خارج ازکشور را به اظهارنامه خود پیوست نماید. (مستفاد از تبصره ماده ١٨ آ.ق.ث.ع.و.ا).
دوم - انواع علائم تجاری
انتخاب و ثبت علامت تجارتی تابع شرایط خاصی است که در قوانین کشورهای مختلف با توجه به عرف جامعه عفت عمومی اخلاق حسنه مصالح کشور و رعایت مسائل مذهبی و اخلاقی محدودیت هایی برای آن پیش بینی شده است.
در این قسمت ضمن بررسی علائم ممنوع انواع علامت تجارتی را با در نظر گرفتن موارد فوق بیان می داریم:
١- علائم ممنوع
به موجب ماده ۵ قانون ثبت علائم و اختراعات زیرممنوع است:
- پرچم مملکتی ایران و هر پرچمی که دولت ایران استعمال آن را به طور علامت تجارتی منع کند.
- علامت هلال احمر - نشانها - انگ های دولت ایران
- پرچم رسمی ایران با علامت مخصوص جمهوری اسلامی و شعار الله اکبر
- کلمات و یا عباراتی که موهم انتساب به مقامات رسمی ایران باشد از قبیل دولتی وامثال آن
- علامت موسسات رسمی مانندهلال احمرو صلیب احمر و نظایر آن.
- علائمی که مخل انتظامات عمومی یا منافی عفت باشد.
٢- علائم تجارتی صنعتی و خدماتی
درماده ١ ق.ث.ع.و.ا. علامت تجارتی درمعنای عام آن به کار رفته است و شامل هر گونه نشانه ای که برای امتیاز و تشخیص محصولات تجارتی و صنعتی و خدماتی و بالاخره محصولات مربوط به صنعتگران تجار و کشاورزان استعمال می شود.مثلا ((شهروند)) که علامت تجارتی فروشگاه شهروند است برروی کلیه اشیا فروشگاه مزبور الصاق می شود . علامت ممکن است برروی محصولات کارخانه نصب شود مانند : شربت سرفه (اکسپکتورانت) که برروی محصول الصاق می گردد. علات صنعتی نشانگر محصول معین و جنس آن میباشد مانند محصولات بهداشتی (داروگر). همچنین ممکن است علامت صنعتی کارخانه ای متعددباشد. شایان ذکر است که علائم صنعتی محصولات موجب تشخیص تمییز کالاهای مشابه اما با تولیدمتفاوت میگردد. مانند : (صابون نخل و زیتون) . درضمن موسسات خدماتی - تجارتی نیز برای ارائه بهتر خدمات به مشتریان و جذب مشتری علامت صنعتی انتخاب می نمایند. مثلا می توان درمورد خدمات حمل و نقل کلمه (هما) و از خدمات قالیشویی کلمه (شربت اوغلی) را به عنوان علامت تجاری نام برد.
٣- علائم فردی جمعی ساده مرکب یا صوتی و تصویری
علائم فردی برای اشخاص معین حقیقی یا حقوقی استعمال می شود. و مشخص کننده محصولات تجارتی متعلق به آنها می باشد مانند (ارج) اما علائم جمعی برای تمییز محصولات معین یا اشخاص تهیه کننده از آنها استفاده می شود مانند(سبلان) که برای تشخیص و تمییز (عسل) آن منطقه (به طور کلی و بدون توجه به شخص معین ) از محل دیگر می باشد و یا قالی کرمان که از علائم جمعی است.
علامت ساده ممکن از ١ با چند کلمه یا حرف تشکیل شود مانند (١ و ١) و یا به صورت نقش و تصویر باشد مانند علامت (سوسمار) بر روی مداد .
در علامت مرکب معمولا کلمه و نقش باهم به صورت ترکیبی استفاده می شوند . همچنین علامت ممکن است به صورت تصویری باشد مانند: منظره طبیعی کوه (سبلان ) یا کوه (دماوند) برای تبلیغ آب معدنی و عکس دانشمندی همچون (پاستور) برای تبلیغ دارو.
علامت ممکن است به صورت صوتی و غیر مادی معرفی گردد مانند آهنگ های موسیقی برای تبلیغ کالا که از رادیو یا تلویزیون و گاهی هم به همراه شعر پخش میشود.
سوم - اسم تجارتی
به موجب ماده ۵٧۶ ق.ت. ثبت اسم تجارتی اختیاری است مگر در مواردی که ثبت آن الزامی شناخته شود . بدین ترتیب تاجر می تواند برای معرفی کالای خود از اسم تجارتی استفاده کند . گاهی نام تجارتی کالا با اسم تجارتی یا علامت ساخت آن ادغام و به یک شکل شده و برای شناساندن خود محصول به کار می رود به عنوان مثال محصول ( آدامس ) که در آن نام تاجر به عنوان اسم تجارتی استفاده شده و در عین حال محصول را نیز معرفی می کند و این نوع علامت را در انگلیسی و درفرانسه نامیده اند. به هر حال ممکن است اسم تجارتی غیر از نام تاجر باشد مانند فروشگاه گل یاس .
انتخاب اسم تجارتخانه نباید به نحوی باشد که مشتریان را در تشخیص کالا گمراه کند . همچنین اسم تجارتی ثبت شده به نام دیگری را نمی توان انتخاب و استفاده کرد حتی اگر با نام خانوادگی استفاده کننده اخیر یکسان باشد ( مستفاد از مواد ۵٧٧ و ۵٧٨ ق.ت.) . اسم تجارتی قابل انتقال است و مدت اعتبار آن پس از ثبت ۵ سال می باشد .
(مستفاد از مواد ۵٧٩ و۵٨٠ ق.ت.) .
ثبت اسم تجارتی مانند ثبت شرکتها و دفاتر و علائم و اختراعات به صورت اعلامی است : به عبارت دیگر متقاضی ثبت با تنظیم اظهارنامه و طی تشریفات مربوط به ثبت و آگهی ثبت علامت را به وسیله اداره ثبت اعلام می نماید تا بدین وسیله اشخاص ذینفع با اطلاع از موضوع عند اللزوم اعتراض به ثبت اسم تجارتی مانع ثبت آن شده و حقوق خود را استیفا نمایند .
ثبت تجارتی ها نباید با ثبت اسم تجارتی اشتباه کرد زیرا ثبت نام تاجر با فوت یا حجر تغییر می یابد ولی اسم تجارتی با بقای خود نشانگر ادامه کار موسسه یا تجارتخانه می باشد . ماده ۵٨٢ ق.ت.مقرر میدارد: (وزارت ادلیه به موجب نظامنامه ترتیب اسم تجارتی و اعلان آن و اصول محاکمات در دعاوی مربوط به اسم تجارتی را معین خواهد کرد. دراین زمینه دراجرای مواد ۵٢٨ و ۵٨۵ ق.ت. طرح اصلاحی آیین نامه ثبت شرکتها مصوب ١٣۴٠ با اصلاحات بعدی در بند ٢ ماده اول خود اداره ثبت شرکتها و مالکیت صنعتی درتهران را مکلف نموده که نسبت به ثبت علائم تجارتی و اختراعات و نام تجارتی و اشکال و ترسیمات صنعتی اقدام نماید ولی تا کنون ایین نامه اجرایی ماده ۵٨٢ ق.ت. راجع به نحوه ثبت مرجع ثبت و حمایت قانونی از دارنده ویا تعقیب افراد سو استفاده کنند از نام تجارتی و به تصویب نرسیده است . با این ترتیب در حال حاضر ثبت اسم تجارتی بدون تصویب آیین نامه اجرایی ثبت و حمایت از اسم تجارتی امکان پذیر نمی باشد و معمولا متقاضی اسم تجارتی را به عنوان علامت تجارتی به ثبت می رساند.
شایان ذکر است به موجب ماده ٣ قانون سجل احوال مصوب ١٣٠٧ کسی حق ندارد نام خانوادگی شخص دیگری را به عنوان است تجارتی یا عنوا تلگرافی خود قرار میدهد.
چهارم- نحوه تقاضا و ثبت علائم تجارتی
در حقوق ایران حق استعامال انحصاری علامت فقط به کسی متعلق دارد که علامت را به ثبت رسانیده است(مستفاد ازماده ٢ ق.ث.ع.و.ا) ثبت علامت تجارتی اختیاری است مگر درمواردی که قانون ثبت آن را الزامی دانسته باشد (مستفاد از تبصره ١ ماده ٢ ق.ث.ع.و.ا) به منظور جلوگیری از تقلب و تقلید و از نظر تسهیل نظارت در ساخت کالاهایی که برای مصرف واستعمال مستقیم بر روی بدن انسان به کار میرود ماده ١ آیین نامه نصب وثبت اجباری علائم صنعتی بر روی بعضی از اجناس دارویی و خوراکی و آرایشی مصوب سوم اردیبهشت ماه ١٣٢٨ مقرر می دارد: تمام اجناس دارویی و طبی و مواد غذایی مشروحه در ماده ۵ اعم از آنکه در داخل ایران و یادر خارج ساخته و وارد کشور شده و در بازار تحت اسم مشخصی با نصب برچسب به معرض فروش قرار می گیرند باید دارای علامت صنعتی یا تجارتی ثبت شده بوده و در روی برچسب نکات زیر تصریح گردد:
اسم تجارتی و نشانی سازنده جنس با قید کشور مبدا.
- شماره ثبت علامت در ایران.
- تقاضای ثبت علامت باید در اظهارنامه ثبت علامت بازرگانی در سه نسخه روی نمونه های چاپی از طرف متقاضی یاوکیل وی تهیه و تسلیم گردد. اظهارنامه مذکور باید دارادی تاریخ و امضا بوده و حاوی نکات زیر باشد:
- امضا کننده اظهارنامه صاحب علامت.
- اقامتگاه قانونی (شخص حقیقی یا حقوقی).
-رشته تجارت یا نوع صنعت.
- اسم و اقامتگاه اشخاصی که صلاحیت دریافت ابلاغ و اخطار را دارند.
- کالا و طبقات علامت بر طبق آیین نامه (ق.ث.ع.و.ا).
- شرح و توصیف علامت.
-طرز مخصوص استعمال علامت مانند اینکه قید شود به وسائل مختلف به هرشکل واندازه و نوع چاپ
در خاتمه اداره ثبت شرکتها و مالکیت صنعتی پس از دریافت اظهارنامه نحوه تنظیم آن را با مقررات تطبیق و مراتب رادر دفتر ثبت می کند سپس نسخه ثانی اظهارنامه را امضا و مهر نموده به متقاضی به عنوان رسید مسترد می دارد. اداره ثبت مکلف استکه ظرف ١۵ روز اظهارنامه و سایر مدارک مذکور را مورد بررسی قرارداده و چنانچه نواقصی در آنها مشاهده نمایدمراتب را جهت رفع نقص به متقاضی ابلاع کند. اما در صورت کامل بودن اظهارنامه علامت مورد تقاضا را به ثبت رسانیده و مراتب را در روزنامه رسمی با قید نام و نشانی صاحب علامت و کالاهایی که در آنها از علامت استفاده می شود آگهی نماید. در صورتی که ظرف ٣٠ روز از تاریخ نشر آگهی اعتراضی از طرف اشخاص ذینفع به عمل نیاید اداره ثبت علامت مورد تقاضا را به نام متقاضی در دفتر مخصوص به ثبت رسانیده و گواهی ثبت را به درخواست کننده تسلیم می نماید.
(مستفاد از مواد ۶ و ٧و ٩و ١٠ و ١١ آ.ق.ث.ع.و